De woorden gevoelens en emoties worden vaak door elkaar gebruikt. Het woord gevoel heeft meerdere betekenisssen en dat kan tot verwarring leiden.
In het vorige deel kon je lezen dat emoties een manifestatie zijn van het fysieke lichaam. Nu was ik benieuwd wat de psychologie over emoties te zeggen heeft en ik vond het volgende. Ger Schurink schrijft de ganbare visie vanuit de psychologie op in zijn blog:
“Een gangbare visie op emoties is dat je ze kunt indelen in drie categorieën: de pre-emoties, de basisemoties en de cognitieve emoties.”
Ik citeer graag het stuk van Schurink omdat het heel helder is.
Een pre-emotie is de allereerste bliksemsnelle emotionele reactie die zich in milliseconden voltrekt. Schrik, verbazing of walging zijn daar voorbeelden van. Bijvoorbeeld: je steekt de straat over, je ziet of hoort iets met een hoge snelheid aankomen en zonder dat je hoeft na te denken spring je in twee stappen op het trottoir.
De basisemoties ontstaan in de seconden daarna en bestaan uit: blijheid, angst, boosheid en verdriet. Die gevoelens kun je in meer of mindere mate hebben. Een beetje bang noemen we spanning en hevige angst noemen we paniek. Boos zijn kan variëren van milde irritatie tot blinde woede en bedroefdheid omvat verdriet en somberheid. Bij het opkomen van de basisemoties is ook ‘het denken’ een rol gaan spelen. Als je daar bij stilstaat, kun je je bewust worden van gedachten die samenhangen met het gevoel. Je weet bijvoorbeeld dat je bang bent omdat na de schrik automatisch de gedachte opkwam: ik word aangereden!
De cognitieve emoties, onder andere jaloezie, schaamte, afgunst, wrok en verach-ting, ontstaan als je brein nog meer tijd gekregen heeft om de informatie nauwkeuri-ger te verwerken. Er is dan een gedetailleerdere beoordeling van de situatie.
In het voorbeeld over schrikken in het verkeer kan na de angst boosheid en schaamte opkomen. Een aaneenschakeling van boze gedachten gaat door je hoofd zoals: Kan die vent niet beter opletten. Je mag hier maar 50 rijden! Wat een …, enzovoort. Het gevoel schaamte komt op met het besef: ik heb zelf ook niet goed opgelet. Wat stom van mij. Cognitieve emoties zijn complex. Persoonlijke overtuigingen die ontstaan zijn in eerdere soortgelijke ervaringen spelen hierin een belangrijke rol.
In ons taalgebruik zijn we gewend te praten over gevoelens alsof het vaststaande feiten zijn. Maar het zijn eigenlijk processen die volgens vaste patronen verlopen. We kunnen dus beter spreken over een emotioneel reactiepatroon dat uit verschil-lende onderdelen bestaat: om te beginnen is er een aanleiding die bliksemsnel en onbewust wordt ingeschat op basis van onze biologie en eerdere ervaringen. In een fractie van een seconde komt dan een eerste reactie op gang: reflexmatig gedrag, de basis- en cognitieve emoties plus de lichamelijke reacties en gedachten, gevolgd door maatregelen in de vorm van nog meer gedrag en gedachten om de situatie te ‘handelen’.
Muziek terwijl je leest? Lees hieronder verder! (Roosbeef, Hersens)
Stellingen
Schurink geeft daarna een aantal stellingen, waarschijnlijk gebaseerd op inzichten vanuit de psychologie en de mindfullness. Daar voeg ik graag eigen inzichten aan toe.
- Gevoelens horen bij het leven. Ze zijn in ons zenuwstelsel ingebouwd en onvermijdelijk.
– Ja, ze zijn dus iets van het fysieke lichaam. De schrijver spreekt over gevoelens waar ik zelf graag het woord ‘emoties’ zou plaatsen. Omdat emoties iets zijn van het fysieke lichaam, kun je ze ook weer deprogrammeren. En ook door je lichaam goed te onderhouden met goede voeding, frisse lucht, beweging en de juiste supplementen zal het gemakkelijker worden voor je lichaam om de afvalstoffen van overbodige emoties niet langer op te slaan.
- We kunnen niet precies controleren wat we wanneer, waar en op welke manier voelen (of denken). Ons lichaam en onze geest reageren grotendeels autonoom, vaak voordat en zonder dat we ons dat bewust zijn.
– Dat komt door de hersenstam (ons reptielenbrein), dat autonoom reageert. Het regelt onze ademhaling, hartslag enzovoort, alle lichaamsfuncties die automatisch gaan.
- Onaangename gevoelens proberen te controleren of te vermijden is meestal zinloos. Vaak maak je het daardoor juist erger.
-Klopt, daaruit kan bijvoorbeeld een angststoornis worden geboren, zie verderop.
- Gevoelens, ook de meest heftige, komen en gaan. Ze hebben een begin, een midden en een einde.
– Goed om te weten! En goed als iemand je daar aan herinnert, want als je er middenin zit, vergeet je dat gewoon.. 😉
- Ons brein geeft soms vals alarm. We reageren dan net als een rookmelder die af gaat, zowel bij rook van een sigaret als bij rook van een echte brand.
– Zou dat gewoon een chemisch proces zijn? De vecht-of-vluchtrespons is zo’n voorbeeld. Als die alleen zou werken als het echt nodig is, hebben we geen probleem. Maar bij sommigen is dit systeem zo gevoelig afgesteld, of door ervaring ingeprogrammeerd dat het om het minste of geringste afgaat. Net zoals de rookmelder die om niks afgaat, je trekt die uit ergernis van het plafond en smijt hem uit het raam. Waar hij je buiten verontwaardigd napiept:”ik deed gewoon mijn werk”.
Nog een voorbeeld.*) Angst (ook bij vals alarm) veroorzaakt onder andere een samentrekken van het bloed naar de spieren, om snel te kunnen vluchten. Gevolg is een ‘knoop in je maag’. Veel jonge kinderen hebben daar last van. Aan het (valse alarm) bij angst ligt vaak een heel systeem ten grondslag. Je bent ooit geschrokken van een hond, en iedere keer dat je naar school moet gaan denk je aan die hond die er misschien zou kunnen zijn. Je maag voelt raar, je kunt je ontbijt niet goed verteren en daardoor gaan je darmen later ook protesteren. Gevolg: een heel complex aan buikpijnen. En bovendien ga je de weg naar school mijden om die hond maar niet tegen te komen. Misschien word je ook wel bang voor andere honden, zelfs dat lieve hondje om de hoek. Een angststoornis is zó gepiept. Een plaatje van een hond kan je (valse) alarm al af laten gaan. De meeste volwassenen met een sterke angst melden dat die ergens in de kindertijd is begonnen.
*(met dank aan het boek “help je kind met mindfulness angst te overwinnen)
- Met mindfulness reageren op gevoelens is een geleidelijk proces van de aandacht er op richten en de lichamelijke gewaarwordingen toelaten. Je leert vriendschap te sluiten met je emoties.
– Ga er eens voor zitten en praat met je emoties. Doe gewoon net alsof je met een kind zou praten. Als je goed luistert, krijg je antwoord! Zo leer je converseren met je innerlijke kind/ego en je leert het omarmen en accepteren.
- Je vooruitgang in het omgaan met gevoelens meet je af aan de mate van acceptatie en niet aan heftigheid van gevoelens en hoe vaak je ze hebt.
– Zoals in een van de reacties te lezen valt en dat heb ik zelf ook ervaren: de emoties worden minder heftig en minder frequent als je eenmaal bepaalde ervaringen hebt doorleefd. Als je de specifieke emotie helemaal durft te voelen dan transformeer je die naar een afgeronde ervaring. Je zult merken dat je het drama van de emoties steeds minder nodig hebt. Je komt meer en meer ‘in het midden’.
Je emoties zijn vaak heftiger bij bepaalde maanstanden, de volle maan bijvoorbeeld. Of wanneer de maan erg dicht bij de aarde staat. Misschien is het een vloek, misschien een geschenk dat jou gereedschappen aanreikt om je emoties te transformeren. Of het voor jou een vloek of geschenk is? Dat hangt af van jouw emotionele bedrading.
Einde deel 2, volgende keer: Is er nou verschil tussen emoties en gevoelens of niet? En wat is nou de sjamaanse manier om hiernaar te kijken?